Hamzaoğlu Tongullar
Evet Hamzaoğlulardan, bildiğimiz soyadı Kaya olan Hamzalara bir geçiş var; ama Hamzaoğlular Hamzalar değil. Hamzaların atası olan Çerkez Mehmet Ali henüz Eğret’e gelmeden Hamzaoğlular buradaydı. Tam olarak bugünkü hiç bir sülaleye karşılık gelmeyen Hamzaoğlular, esasında bir çok sülaleyi açıklayabilmek için çözülmesi gereken bir düğüm teşkil ediyor. Öyle bir düğüm ki her bir ucunda Patlaklar, Tongullar, Galgancılar, Kölgeciler, Tırıllar, Hassönler, Hamzalar, Godalömer (Gödemehmet-Gıvık-Kirtyusuf) hatta Gobaklar bulunuyor… Bu yüzden bugün için Anıtkaya’nın erken kapanan kapılarından biri olsa da Hamzaoğlulara yer vermek gerekiyor.
1830-1840 Yıllarındaki Eğret nüfusunu gösteren kayıtlarda rastlanan ‘Hamza oğlu Hasan’ın babasının adı Hamza olabilir. Bununla beraber ‘Hamzaoğlu’ ifadesi, sülale adı olarak da okunabilir. Hangisi geçerli olursa olsun o yıllarda Eğret’te bir Hamza oğlu Hasan var. Ev reisi olarak kaydedilmiş, 55 yaşında, uzun boylu ve kırçıl sakallı… Görünüşe göre 1780’lerde doğmuş.
O dönem kayıtları bir bakıma vergi mükelleflerini belirleme amaçlı yapıldığı için, hane reisi ve erkek çocukları yazılıp bırakılıyordu. Annesi, eşi ve kız çocuklarına dair bilgiyi o kayıtlardan öğrenmek mümkün değil. 55 Yaşındaki Hamzaoğlu Hasan’dan başka onun hanesinde kişi kaydı bulunmuyor. Bundan şunu anlayabiliriz; 1840’a kadar Hasan’ın erkek çocuğu yoktu, doğduysa da yaşamadı.
Yaklaşık 60 yıl sonra, 1900’lerin başında tutulan kayıtlarda yine bir ‘Hamzaoğlu Hasan’ karşımıza çıkıyor. Bu seferki ‘Hamzaoğlu’ kesinlikle sülale adı… Doğum tarihi 1870 olarak yazılmış ve baba adı da Hasan… Yukarıda sözünü ettiğimiz ilk Hamzaoğlu Hasan, yaşı itibariyle 1870 gibi çocuk sahibi olması pek mümkün görünmüyor. Bu durumda torunu olmalı…
1840’tan sonra bir oğlu oldu ve ona kendi adı Hasan ismini verdi. 1870 yılında doğan Hamzaoğlu Hasan işte onun oğlu ve ilk Hamzaoğlu Hasan’ın torunu oluyor. Yahut… Hamzaoğlunun hiç oğlu olmadı. Damatlarından birinin adı da Hasan idi ve 1870’te doğan çocuğuna dedesi Hamzaoğlunun anısına onun adını verdiler. Sülale adlarının damatlar yoluyla tevarüsü de rastlanan bir durum olduğu için, 1870 doğumlu Hasan’a da ‘Hamzaoğlu’ dediler…
Yukarıdaki varsayımların ikisine göre de 1870 doğumlu Hamzaoğlu Hasan, 1780 doğumlu Hamzaoğlu Hasan’ın torunudur. Bu inceleme biraz da bu farazi bilgiye dayanıyor… Öyle ama, bir de somut durumlar var; onlardan biri de belli bir dönemden sonra Hamzaoğlulara ‘Tongullar’ denilmesidir.
Hamzaoğlu Hasan’ın oğlu (veya damadı) Hasan, evvela hangi Hanım ile evlendi bilinmiyor. Adı bilinmeyen bu ilk eşinden bir oğlu ve bir kızı oldu: Ümmühan, ve Mehmet… Eşi vefat edince, kendisi gibi dul Ayşe Hanım ile evlendi. Eminlerin Hüseyin’in kardeşi Emin’den dul kalan Ayşe Hanımın yanında Fatma adlı bir kızı da tay geldi. Sonra Ayşe Hanımdan Hasan dünyaya geldi ki bahse konu son Hamzaoğlu Hasan budur… Şimdi adı geçen bu dört çocuk üzerinden ayrıntıya inelim…
Büyük kızı Ümmühan’ı, Çerkez Muhacir Mehmet Ali’ye verdiler. Kırım Harbi sonrası Eğret’e gelen Çerkezlerden olduğu düşünülen Mehmet Ali, günümüz Hamzalarının atasıdır… Şöyle ki; Ümmühan Hanım ile Mehmet Ali’nin dört oğlu oldu. Büyüğüne Mehmet Ali’nin baba adı olan Hüseyin; ikinciye Ümmühan Hanımın dede adı olan Hamza adını koydular. Böylece Hamzaoğlu sülale bayrağını taşıma görevi Çerkez Mehmet Ali çocuklarına geçti ve onlara Hamzalar denilmeye başlandı… Mehmet Ali’nin üçüncü oğluna Osman, ve en küçüğüne de Hamzaoğlu Hasan’ın yadigarı olarak Hasan adını verdiler…
Oğlu Mehmet’e gelelim… Ayşe ile evlendi… Ayşe Hanım Veyisler/Daldalların kızı…, Anası Fadime, Deliban (İbrahim Dadak)ın babasıyla hala-dayı çocuğu oluyorlar. Hatta Veyislerce Ayşe Hanımın anası Fadime ‘Gurbağı Hala’ olarak biliniyor… Neyse, 1891 yılında Dudu adını verdikleri bir kızları doğduktan sonra, Hamzaoğlu Hasan’ın oğlu Mehmet vefat ediyor. Dul kalan Ayşe, Gasapların Ömer’e varacak ve Araphüseyin, Bidakge ve Gasapların İbramın anaları olacaktır… Konuyu dağıtmadan kızı Dudu’ya dönelim… Gurbağı Halanın kızı Ayşe, Onu yanında tay götürmedi. Amcası Hasan vakti geldiğinde gelin etti, ve Çorcalıların Godalömere verdi. Nereden buldu Godalömeri derseniz… Bekleyelim…. Dudu, orada Gödemehmet, Gıvık ve Kirtyusufun anası olacaktır…
Sırada, Hamzaoğlu Hasan’a gelirken Ayşe Hanımın yanında tay getirdiği, aslen Eminlerin kızı olan Fatma var… 1864 Yılında doğan Fatma da evin kızı gibi gelin edildi. Onu Arapselimoğlu Abdurrahman’a verdiler. Abdurrahman’ın öteki eşinin adı da Fatma olduğu için oğlu Araparif, hangi eşinden bilinmiyor…
Hamzaoğlu Hasanların üçüncüsündeyiz… 1870 Yılında doğdu. Artık bu Hasan’dan sonra Hamzaoğlu adı da yavaş yavaş unutulacak; tamamen Tongullara dönmesine ise daha vakit var. Bu arada Hamzalar adı da yeni sahibini bulmuştu…
Hamzaoğlu Hasan iki evliydi; önce Ayanoğlu Ömer kızı Havva ile evlendi. Havva Hanım kısaca Patlaklardandır. Bu evlilikle Yetimlerin Ahmet, Çatalların İbrahim; Deligızların Hamsinci Mustafaile bacanak oldular… Ne sebeptendi bilinmiyor, Havva Hanıma ‘Tongul‘ diyorlar; ileri yaşlarda ‘Tongul Nine’ denilecek. Asıl önemlisi de Hamzaoğlunun sülale adını tamamen Tongullara’ dönüştürmesidir… Tongul Nine 1949 yılında vefat etti…
Havva Hanım’dan bir kızı, bir de oğlu oldu. Kızı Kezban 1901 doğumludur. Onu Hassönlerin Hacı İbrahim’e verdiler, Goca Ömer Koç ve Hüseyin Koç’un anaları olacaktır…
Kezban’ın erkek kardeşi Ahmet 1908 yılında doğdu… Gocaberberin kızı Havva ile evlendi. Havva Hanım, Berberlerin Emin ile Delialinin teyzeleri olur… Havva Hanımdan Zehra ve Ali Emin adını koydukları bir oğluyla bir kızları oldu… 1924 Yılında doğan Ali Emin üç yaşındayken öldükten sonra başka oğlu olmuyor diye eşi Havva Hanımı çıkardı… Her ne kadar ayrıldılarsa da Deliberberin kızı Havva Hanım 1951 yılında vefat ettiğinde Tonguloğlunun soyadını taşıyordu…
1940 Yılından sonra, o sıralarda vefat eden Söylemezlerden Kırtişapilin dul eşi Satı ile evlendi. Satı Hanım Hacımahmutların kızı… Ondan çocuğu olmadı. Yalnız Satı Hanımın çocukları İbrahim (Gociban) ile Mevlüt (Dıkma)yı kendi çocuğu gibi benimsediği, 1968 yılında Gocibanın yanında vefat ettiği anlatılıyor… Mezar taşında ‘Tongul oğlu Ahmet Yiğit, 1898-1968’ ibaresi kazınmış. Bundan doğum tarihinin yanlış yazıldığını çıkarabiliriz… Bacıdedenin defterine bu ölüm ‘Boklu Ahmet Ağa’nın ölümü’ biçiminde kaydedilmiş. Bu kayıttan da onun lakabını öğreniyoruz…
Tonguloğlu Ahmet’in kızı Zehra’ya gelince… Con Ahmet (Aydın) eşi olacaktır… (Geniş bir parantezle burada bir hususu daha arzetmek gerekiyor. Arapselimlerin İbrahim eşi Elif Hanım, yani Arapşükrünün anası; Tongulların Ahmet ile kardeş olduğu söyleniyor. Bu söylenti doğruysa karınkardeş olmalılar. O halde Tongulların Hasan’ın bizim bilmediğimiz Ayşe adında üçüncü bir eşi daha vardı ve O da Hassönlerdendi…)
Şimdi tekrar Hamzaoğlu Hasan için geriye döneceğiz…
Hasan, son zamanlarında yaşlı bir hanımla daha evlendi. Bu Devrimbeşlerin atası Mehmet’ten dul kalan Fatma Hanımdı. Oğulları Ömer, Eyüp ve Halil’i yanında tay getirdi mi bilinmiyor. Büyük oğlu Godalömerdir… Hasan, amcası olarak yetim Dudu’yu neden Godalömere verdiği şimdi anlaşıldı… Ele değil, hanımının oğluna vermiş… Ayrıca torunu Zehra ile Fatma Hanımın torunu Con Ahmetin evlenmesindeki sır da ortaya çıktı; karı kocanın torunları başgöz edilmiş…
İkinci eşi Fatma Hanım, Eyüplerden Derviş Halil’in beş kızından biridir. Bu ikinci hanımı sebebiyle Gobakların İbrahim (Çerçimehmet, Halil İbrahim ve Hasan Kopan’ın babaları); Söylemezoğlu İbrahim (Gociban, Gıbış ve Dıkmanın dedeleri); Türkmenoğlu Ahmet (Halil ve Ali Efelerin babası) ve Küpelilerin İbrahim (Küçükmehmet, Urganlı ve Tekenin babaları) ile bacanak oldular…
Tekrar Tonguloğlu Ahmet’e dönmek gerekiyor; Havva Hanımı çıkardıktan sonra Kırtişinapilden dul kalan Satı Hanım ile evlenmişti. Kırtişinapilin anası ile Ahmet’in analığı kardeş olduğu ortaya çıktı. Yani önceden bir yakınlık zaten varmış…
Şu durumda Hamzaoğlular, Söylemezlere uğruyor ve Tongullarla Hamzalar karışıyor. Sonra bir damat kanalıyla Hamzalar bayrağı el değiştiriyor; geriye kalan Tongullardan bir kız (Kezban) Hassönlerin Hacı İbrahime; Onun yeğeni (Zehra) Con Ahmet’e ulaşıyor… Tabi Zehra’dan önce, Gurbağı Hala torunu Dudu, Godalömere geldi…
Adres değişikliği olsa da bugün Anıtkaya’da hala Hamzalar var… Hala Tongullar var… Tongulların bir diğer kolu olan Söylemezlerdeki durum ise şu; Söylemezoğlu adı unutulmuş ve Tongullar sülalesinin tek temsilcisi olarak kalmışlar… Bunun bir sebebi de Tonguloğlu Ahmet Yiğit’in Gocibanın yanında ölmesi ve Tongullar adını onlara miras bırakması olabilir…
Son eşi, Hacımahmutların kızı Satı Hanım ondan otuz yıl sonra, oğlu Gocibanın evinde ruhunu teslim ettiğinde Tonguloğlu Bokluahmetin soyadını taşıyor ve 1998’de Satı İde olarak vefat ediyordu… Bundan anladığımız; Tonguloğlunun ilk soyadı YİĞİT, sonradan İDE olarak değiştirildi…